Sınav sisteminin baştan beri en tartışmalı konularından biri ortaöğretim başarı puanı (OBP) olmuştur. OBP her yıl binlerce öğrenciyi sınav performansı ile elde ettiği sıralamadan daha geriye düşürebiliyor. Sınavda iyi bir performans sergileyen öğrencinin diploma notu eğer aynı oranda iyi değilse yerleştirme sıralamasında daha geride pozisyon alması sistemin en eleştirel noktalarından biri.
Nedir bu OBP sorunu?
Neden bu puan kullanılmaktadır? Hangi oranlarda etkili olmaktadır? Sistemdeki yeri ve önemi nedir? Neden eleştirilir? Tüm bunları bu yazıda ele almaya çalışacağım.
Ortaöğretim Başarı Puanı (OBP) üniversite sınavlarına katılan tüm adayların lisenin 9. Sınıfından 12. Sınıfına kadar yapılan tüm okul sınavlarından elde ettikleri notların ve o notlarla hesaplanmış diploma puanının üniversiteye yerleştirme sistemine dönüştürülmüş halidir. Daha yalın bir ifade ile diploma notunun sınav puanlarına ilave edilmesi gereken yüzde 60’lık kısmıdır. ÖSYM bunu doğrudan diploma notunu 0,60 katsayı ile çarparak hesaplamıyor, dolaylı bir yol izliyor. Tüm adayların diploma notlarını 5 ile çarparak ve eğer 50 puan altında bir diploma notu varsa bunu da 50 olarak kabul ederek en küçüğü 250 ve en büyüğü 500 olacak şekilde bir hesaplama yapıyor. İşte OBP’yi biz 250-500 arasındaki bir puan olarak tanımlıyoruz.
Her bir adayın 250-500 arasında hesaplanan OBP’si sınav tamamlandıktan sonra yapılan değerlendirmede 3 farklı durum için 3 farklı katsayı ile çarpılarak hesaplanıyor ve hesaplama ile elde edilmiş OBP katkısı sınav puanlarının üzerine ilave ediliyor.
Hesaplamada en yaygın olarak kullanılan OBP katkısı, OBP olarak hesaplanan değerin 0,12 ile çarpılması. Bu birinci durum. İkinci durum ise; eğer aday bir meslek liseli ise yani meslek liseli olmaktan kaynaklı ek puanla girebileceği lisans ya da önlisans programları varsa sadece bu programlara girişte kullanılacak ek puanlı yerleştirme puanını hesaplamak için bu sefer de aynı OBP 0,18 ile çarpılıyor. Üçüncü durum ise aslında yeni bir duruma istinaden değil öğrencinin bir önceki yıl bir yükseköğretim programına yerleşmesi halinde hesaplanacak OBP katsayılarının yarıya düşürülmesi anlamına gelen yöntem. Bu durumdaki bir aday için 0,12 ile hesaplanması gereken OBP 0,06 ile, 0,18 ile hesaplanması gereken OBP’de 0,09 ile çarpılarak hesaplanıyor.
Yukarıdaki durumu anlaşılır hale getirebilmek için bir örnek üzerinden gidelim. Sınavda elde ettiğiniz puan 350 olsun. Diploma notunuzun da 80 olduğunu varsayalım. Önce diploma notunuz 5 ile çarpılarak OBP’niz 400 olarak hesaplanıyor. Eğer bir önceki yıl ÖSYM tarafından bir yükseköğretim programına yerleştirilmediyseniz 400 OBP’niz 0,12 ile çarpılarak 350 olan sınav puanınıza ilave ediliyor ve yerleştirmede kullanılacak Y-Puanınız hesaplanmış oluyor. Yani 350 olan sınav puanınız 48 olarak hesaplanan OBP katkınız ile toplanıyor ve üniversiteye yerleşirken 398 puanla bir programa yerleşmeye çalışıyorsunuz.
Eğer siz mesleki eğitim almış ve lise alanınızda ek puanla girebileceğiniz yükseköğretim programları varsa 0,12 katsayı dışında bir de 0,18 ile çarpılmış OBP’niz yine sınav puanınıza ilave ediliyor ve bu sefer de sadece ek puanla gireceğiniz o programlara girişte Ek Puanlı Y-Puanınız hesaplanıp kullanılıyor. Yani 350 puanınızın üzerine OBP’den gelen 72 puan ilave ediliyor ve sadece lise alanınızın devamı niteliğindeki bu programlara 422 puanla yerleşme şansınız doğuyor.
Eğer siz bir önceki yıl bir yükseköğretim programına genel yerleştirmede ya da ek yerleştirmede ÖSYM’ce yerleştirildiyseniz o zaman genel yerleşmede kullanmanız gereken 48 puanlık OBP katkısından 24, 72 olarak alacağınız ek puan katkısından ise sadece 36 puan elde edebiliyorsunuz. Sıralamada 1 puanın dahi binlerce öğrencinin önüne geçmek anlamına geldiği bir sistem içinde 80 diploma notuyla 24 ya da 36 puan kaybı yaşamak büyük bir sıralama gerilemesi yaşayacağınız anlamına geliyor. Bu nedenle öğrencilere “yerleşip de kaydolmayacağınız programları tercih listesinde bulundurmayın, seneye gireceğiniz sınavı da zora sokmuş oluyorsunuz” diye tavsiyede bulunuyoruz.
Bir kere yerleşince bu durum ilelebet hep puan kaybına uğrayacağınız anlamına mı geliyor?
Elbette değil. Yerleştiğiniz yıldan hemen sonraki yılda bu sorunu yaşıyorsunuz ama araya 2. bir yıl girdiğinde tekrar OBP katkınız normale dönüyor.
Bu kayba uğramanın kuralı yerleşmek mi yoksa yerleşip üniversiteye kaydolmak mı?
Sadece yerleşmek bu kayıp için yeter sebep. Eğer bir programa yerleştiyseniz o programa ister kayıt yaptırın ister kayıttan vaz geçin bu sorunu bir sonraki yıl yaşamak zorunda kalıyorsunuz.
Bu teknik ayrıntıdan sonra şimdi de neden bu puana ihtiyaç duyulduğunu kısaca izah edelim.
OBP sistemi aslında sürece okul puanlarını da dahil etmek anlamına geliyor. Ülkemizde eğitim sisteminin itici gücü ve motivasyon kaynağı hep sınavlar olunca okul eğitimine ve okul sınavlarına öğrenciyi kanalize edebilmek için kullanılan bir puan aslında OBP. Yasa ve yönetmelikte de yeri olan bir puan. Bu sene sadece sınav performanslarını kullanalım OBP’yi kullanmayalım denebilecek bir puan değil. Zira kaldırılması veya oranlarının değiştirilmesi için yasalarda ve yönetmeliklerde mutlaka değişiklik yapılması gerekiyor.
OBP sınav sisteminin ilk kurulduğu günden beri çeşitli isimlerle, farklı katsayılarla hep olageldi. Geçmişte OBP yerine okulun sınav performansına bağlı olarak ağırlıklandırılan Ağırlık Ortaöğretim Başarı Puanı (AOBP) de kullanılmıştı. Ağırlıklandırma, özellikle nitelikli liselerden kaçışı engellemeye yönelik geliştirilmiş yöntemlerden biriyken 2010 yılından itibaren bireysel diploma notları üzerinden basit hesaplama yöntemine geçildi.
Ülkemiz liselerinin eğitim niteliği, ölçme, değerlendirme ve puanlama standartları bakımından dengeli bir dağılımda olmadığını söyleyebiliriz. Bırakın farklı okul türü ve farklı illeri aynı sokaktaki iki okulda bile standardizasyon sorunlarını sık sık yaşıyoruz. İşte OBP’nin en çok tartışılan hususlarından biri standardize olmayı başaramamış bu puanın nispeten standart bir sınav olan YKS’de nasıl eşit oranda katkı sağladığıyla ilişkili. Bir fen liseli adayın 90 diploma notu ile bir yerel ya da meslek liseli adayın 90 puanı katkı olarak aynı olsa da performans ve adalet bakımından denk olmadığı genel kabul görüyor.
2024 Yılı itibariyle ülke genelinde sınava giren öğrencilerin diploma notları ortalamalarının 100 üzerinden 80,64 olduğunu biliyoruz. Oysa aynı öğrenci profili ortak girdikleri sınav olan TYT’de soruların 100 üzerinden ancak 34,9’unu doğru cevaplandırabildiler. Yıllardan beri net ortalamalarının 100 üzerinden 22-27 aralığında çıktığı da biliniyor. Bu durum ya sınavların zorlayıcı olduğu ya da okullarda notların bol keseden dağıtıldığı olasılığını akla getiriyor. Sınavda yüzde 10 başarı yakalayamayan bazı öğrencilerin 90 diploma notuyla mezun olduğu bir sistem doğal olarak hep tartışmaya açık hale geliyor. Geçmişte özel liselerin daha yüksek notlar vererek öğrencilerini mezun ettiği bir süreç, devlet liselerinden mezun adayların kilit eleştiri noktalarından biriyken bugün devlet liselerinin de yüksek notlarla öğrencileri mezun ettiğine şahit oluyoruz.
Şimdi OBP’nin sıralamaları ne kadar etkilediğini örnek üzerinden açıklamaya çalışalım.
300 TYT puanı almış Anadolu liseli bir aday 2024 sıralamaları itibariyle bu puanla 417 binlik bir sıralama elde ediyor. Aynı adayın diploma notunun da 70 olduğunu varsayalım. Bu öğrenciye 70 diploma notundan 42 puanlık bir OBP katkısı geldiğinde puanı 342’ye çıkmasına rağmen sıralamadaki yeri bir anda 466 bine geriliyor. Sınavdan elde ettiği sıralamayı koruyabilmesi için bu adayın diploma notunun 82 olması gerekiyor.
Diploma notu 95 olan ama TYT’de 285 puan özel liseli bir aday da aslında bir önceki örneğimizle aynı yerleştirme puanına erişebiliyor. Bu aday 285 TYT puanıyla 537 bininci olmasına rağmen 95 diploma notuyla 466 bine erişme başarısı yakalıyor.
OBP her puan aralığı için aynı oranda sıralama sapmasına yol açmıyor. Örneğin 450 puanlı bir aday için sıralamayı koruyan diploma notu 95’ken 400 puanlı bir aday için 92, 300 puanlı bir aday için 82, 200 puanlı bir aday için de 67 diploma notu sınav sıralamasında adayı geriye düşürmemeye yetiyor.
Üzerinde bu denli tartışma olan ve spekülasyonlara açık bir puanın yakın vadede sistemin dışına alınmasını da işin açıkçası beklemiyoruz. Kariyer yolculuğunuzun diploma notu engeline takılmasını istemiyorsanız bu sorun düzeltilene kadar okul notlarınızı yüksek tutmanız gerekiyor. Sistemin arızasının önündeki en büyük gücünüz iyi notlarla okullarınızdan mezun olmak.
Bir yanıt yazın